آزيخ ماغاراسي

وئبلاگچی : خــــزراوغلي

+0 به يه ن


يازار: پروفسور عاريف موصطفي يئو

كؤچوروب دوزنله ين: محمدرضا خيري فام ( اولو اولوس )

آدرئس : http://uluulus.blogfa.com/post-49.aspx

     آزيخ اينساني يئر كوره سينين ان اسكي ساكين لريندن بيري، واختي ايله ايندي آذربايجان كيمي تانينان توپراقلاردا يئرله شميشدي.

     بو آذربايجانين ان گيزلي ساخلاديغي گيزدير (سيردير). آذربايجان ياخود دا كئچميش سووئتلر بيرليييندن (شوروي) قيراقدا بو گيزي بيلن چوخ آزدير.

     1968- جي ايلده ممدلي حسين اوو (1994- 1922) سونرادان نئاندئرتال تيپه اؤزل اولدوغو ثبوت ائديلن اسكي اينسانين آلت چنه سومويونو تاپدي. بو تاپينتي تاپيلان زاماندان بري باتي (قرب) اوزمانلاري طرفيندن سربست (موستقيل) صورتده آراشديريلماميش و اونون 000/400- 000/350 ايلليك بير تاريخينين اولدوغو تصديق اولونموشدور. آزي ديشلريندن بيري بوتؤو قالميش، او بيري ايسه قيسما سينميش بو چنه سومويونون 18 ياشلي قادينا منصوب اولدوغو فرض ائديلير( او زامان ياشام اورتا حئسابلا 22-20 ياشا دك داوام ائتدييينه گؤره 18 ياش آرتيق قوجاليق دؤنمي حئساب اولونوردو). چنه سومويونون تاپيلديغي آزيخ ماغاراسيندا سونرادان پالئوليت و مئزوليت دؤنملرينه داها دوغروسو 5/1 -1  ميليون ايل اؤنجه كي دؤنمه عايد اولان داشدان دوزلميش امك آلتلري تاپيلميشدير.

     فرانسيز پالئونتولوقو (فوسيل تانياني) "لومله" نين فيكرينه گؤره آزيخ ماغاراسيندان تاپيلميش چنه سومويو آرخئولوگيا (اسكي تانيمي) تاريخينده اسكي لييينه گؤره دؤردونجو يئرده دير. ان اسكي رئليكت ايسه ريچارد ليكي و اونون حيات يولداشي ايله اوغلو طرفيندن تانزانيانين اولدوواي دوشرگه سينده تاپيلميشدير. ايكينجي كنيادا، اوچونجو ايسه فرانسادا تاپيلميشدير. كئچميش سووئتلر بيرلييينده ايسه حسين اووون تاپينتيسي ان اسكي تاپينتي حئساب اولونور.

     ممدلي حسين اوو آذربايجانين گونئي ـ باتيسينداكي (جنوب ـ قربينده كي) كيچيك قافقاز سيرا داغلارينين گونئي ـ دوغو (جنوب ـ شرق) ياماجلاريندا يئرله شن آزيخ چايينين ياتاغينداكي آزيخ ماغاراسيندا يئرله شن بو اينسانلاري "آزيخ آنتروپ" آدلانديرميشدير. ماغارا آرازا ياخين اولان فضولي رايونونون (بؤلگه سينين) توپراقلاريندا يئرله شير. ايندي بو رايون ائرمنيستانين حربي ايشغالي آلتيندادير. بورادا ياشايان بوتون آذربايجانليلار همين توپراقلاري 1993- جو ايلدن ترك ائتميشلر.

     حسين اووون ياشاميندا ان چوخ تاسوف لندييي شئيلردن بيري اونون 80 ـ جي ايللرين سونوندان بري ساواش و ساواش تهلوكه سي اوزوندن آزيخ ماغاراسينا گئديب اورادا اؤز آراشديرمالاريني داوام ائده بيلمه مه سي ايدي. عؤمرونون سون گونلرينه دك او، فضولي رايونونون ائرمني ايشغاليندان آزاد ائديله جه يينه اوميديني ايتيرمه ميشدي.

     حسين اوو آزيخ ماغاراسيني 1960 ـ جي ايلده كشف ائتدي. قاراباغ توپراقلاريندا ياشايان اهالي بو ماغاراني تانيييردي. بورانين اژداهالارين ياشاديغي تهلوكه لي بير يئر اولماسي حاقيندا چوخلو سؤيله ييشلر سؤيله نيليردي. سانكي ماغارايا گيرنلر اورادان ساغ قاييتميرديلار ائله بيل حتي بير دؤنه اورايا گيرن بير سورو قويونو، اژدهالار ديري ـ ديري يئميشلر.

     آزيخ، قافقاز توپراقلاريندا تاپيلميش اهنگ داشي ماغارالاري ايچينده ان بؤيويودور و اونون لابيرينت تيپلي دهليزلري 600 مئتره قدر اوزانير.

     ساحه سي 800 كوادرات (مربع) كيلومئتر اولان ماغارادا سككيز ايري دهليز واردير. بو دهليزلردن بعضي لرينين گونبز شكيللي تاوانلارينين هوندورلويو (اوجاليغي) 25 ـ 20 مئتره دير. ماغارا بويو استالاكتيت و استالاقميت سوتونلارينا راست گلمك اولار.

     ماغارا دا اورتا پالئوليتين (داش دؤنمينين) چئشيدلي دؤنملرينه عاييد 14 مئتر قالينليغي اولان 10 معدن قاتين تاپيلماسي حسين اووو بئله بير سونوجا گتيرميش كي، ماغارادا ياشام اونلارلا مين ايل سوره سينده سورموشدور.

     ممدلي حسين اووون ان نادير تاپينتيلاريندان بيري ده پريميتيو داش آلتلر ايدي. آرخئولوژي باخيميندان بو آلتلر چاي داشي مدنيتيني تمثيل ائدير. ماغارا قورو چاي چايينين حووزه سينده يئرلشدييينه گؤره حسين اوو بو دؤنمي قوروچاي  مدنيتي آدلانديرميشدير. بو مدنيتين 5/1 ميليون ايلليك تاريخي اولان بيرجك ائكويوالنتي تانزانيانين اولدوواي دوشرگه سينده تاپيلميشدير. بيلگين قوروچاي مدنيتينين 000/730- 1/500/000 ايلليك تاريخه يييه اولدوغونو تصديق ائتميشدير.

Azıx əmək alətləri V təbəqə 1.jpg           

     ممدلي حسين اوو آزيخ ماغاراسي ساكين لرينين ماغارايا كؤچمزدن اؤنجه داش آلتلري دوزلتمك يئتنه يينه (قابليتينه) يييه اولدوقلاريني سانيردي. باشقا ماغارالاردا اولدوغو كيمي آزيخ ماغاراسيندا دا 45 چئشيدلي چئشيده (نووه ـ نوعا) عايد حئيوان سوموكلري تاپيلميشدير. بو چئشيدلرين بعضي لرينين آرتيق كؤكو كسيلميشدير. اودون مئيدانا گلمه سيندن سونرا بو سوموكلرين چوخو، گؤرونور كي، يانديريلميشدير.

     تاپينتيلار گؤسترير كي، ماغارا آييلاري و چئشيدلي چئشيدلره عايد ماراللار ماغارا ساكين لرينين ان چوخ اوولاديقلاري حئيوانلار اولموشدور. ماغارا آييسينين آزيخ ساكينلري اوچون قوتسال حئساب اولوندوغو گومان ائديلير. بئله كي آشئل قاتيندا يئرله شن اوجاق يئرينه ياخين بير سيغيناجاقدا بير- بيرينين يانينا دوزولموش آيي كلله لري تاپيلميشدير. كلله لرين هاميسي عين شكيلده كسيلميشدي.اونلارين هئچ بيرينده آلت و اوست چنه سوموكلرينين اولماديغي، ياخود چئشيدلي شكيلده زده لندييي آيدينلاشميشدير. بعضا يارييا بؤلونموش چنه سوموكلري خاچ عمله گتيرير، بعضا ايسه خاچ گرافيك شكيلده تكرار اولونور. كلله لرين بيرينده ايسه خاچ شكيللي چاپيق تاپيلميشدير.بئله بير فئنومئنين (تاپينتي- پديده) همين دؤنمه عايد باشقا رئليكتلرله ده ايلگيلي مؤوجود اولماسي فاكتي تاريخده اينديه دك بللي اولموشدور. دؤردونجو قاتدا تاپيلان ان اؤنملي تاپينتيلاردان بيري اودون يارانماسي تاريخينه عايددير. اوو چاليشمالاري ايله ايلگيلي اينسانلار يئرده چالالار قازماقلا صونعي اوجاقلار يارادير و اونلاري ياريم دايره وي داش مانع لرله چئوره له ييرديلر (احاطه ائديرديلر).

     اوجاق يئرينين تاپيلديغي چالالار اونجا دا درين دئييل و اونلاردان يالنيزجا قيدا (يئمك) حاضيرلاماق اوچون يوخ، هم ده اودو قورويوب ساخلاماق اوچون قوللانيلديغي (ايستفاده ائديلدييي) گومان ائديلير.

    ماغارادا ياشايان اسكي اينسانلارين ياشاميندا اونلاري باشقا جانليلاردان آييران اؤنملي دييشيكليكلرين باش وئرديييني ثبوت ائدن بو فاكت حسين اووون آزيخلا ايلگيلي سون تاپينتيسي ايدي.

     1973- 1972 – جو ايللرده چئشيدلي استراتيقرافيك قاتلاردا بئش اوجاق تاپيلميشدير. اوجاق يئرلريندن بيري30 سانتي مئتر قالينليغي اولان آيپارا شكيللي ديوارلارلا چئوره لنميشدير. بو ديوار چئوره ده كي ياشاييش ساحه سيني قيغيلجيمدان (اود پارچاسيندان)  قوروماق اوچون تيكيلميشدي. بونلار بشريت تاريخينده ايلك تيكينتي و ايلك اوجاق يئري ساييلير.

     تيكينتي ائراميزدان (ميلاددان) اونجه 000/500- 000/700- جي ايله عايد اولدوغو گومان ائديلير. ماراقلي فاكت لاردان بيري ده اوجاق يئرلرينين عين يئرده چئشيدلي دؤنملرده مؤوجود اولماسيدير. بو، ماغارا ساكين لري آراسيندا گلنكلرين اوزون مودت سورمه سيني ثبوت ائدن اؤنملي بير بلگه دير.

     ماغارانين آشئل دؤنمينه عايد دؤردونجو قاتيندا اولدوقجا ماراقلي بير تاپينتي تاپيلميشدير. بو قاتدا اينسان ياشاييشيندان خبر وئرن هئچ بير تاپينتي تاپيلماميشدير. چوخ گومان كي، ماغارانين ساكينلري اوراني بير مودت موعين ندنلره گوره ترك ائتميش و سونرالار يئني دن اورايا قاييتميشلار.

     بونون ندني، البته كي، سورو اولاراق قالير. بئله بير تاپينتي باشقا ماغارالاردا دا تاپيلميشدي. بلكه ده ماغارانين اوست قاتلاري سؤكولوب داغيلميش و اينسانلار اورايا گيرمه يي تهلوكه لي حئساب ائتميشلر و ياخود بلكه ده بير قضا باش وئرميشدير. بعضي آرخئولوقلار بئله حئساب ائديرلر كي، بوزلاشما دؤنميندن سونرا ايقليم مولايم لشميش و اينسانلار ماغارانين ايچريسينده قالماغا احتياج دويماديقلارينا گؤره آچيق دوشرگه لرده يئرله شميشلر.

قايناق : تركشناسي2 وئبلاگي

آدرئس : http://hunmurunu2.arzublog.com/post-52373.html


  • [ ]